In Op de vuist volgt Laurens Ham het spoor van het Nederlandstalige protestlied van de jaren zestig tot nu.

Wat verbindt de ontregelende acties van Provo uit 1966 en de boerenprotesten van vandaag? Wat heeft het kroningsoproer van 30 april 1980 gemeen met betogingen tegen racisme van dit moment? Precies: muziek. Sociale bewegingen gaan in Nederland al van oudsher hand in hand met protestliederen en strijdmuziek. Het waren godfathers Boudewijn de Groot en Armand die het genre op de kaart zetten en die met Bots, Normaal, Doe Maar, Typhoon, Akwasi en vele anderen een bonte stoet aan navolgers hebben gekregen. Maar is het protestliedje van toen nog hetzelfde als dat van nu? Allerminst.

Het protestlied veranderde mee met verschuivingen in het politiek-maatschappelijke landschap, en daarmee maakte de roep om protest en solidariteit langzaamaan steeds meer plaats voor expressie van identiteit. Zo verdeeld als Nederland er heden ten dage bij staat, zo divers zijn ook de protestliedjes die je nu hoort op radio, tv, YouTube en Spotify.

Koop lokaal: schaf Op de vuist als het even kan aan in je lokale boekhandel.

Mediaoptredens, voorpublicaties en recensies

• Een voorpublicatie van het eerste hoofdstuk (over provo en Boudewijn de Groot) verscheen in Historiek op 26 november 2020 (laatste update 2 december 2020).
• Het Radio 1-programma Nieuwsweekend interviewde me over het boek op 28 november 2020. Er waren verschillende fragmenten te horen, waaronder het weinig bekende ‘De dagen zijn geteld’ van Boudewijn de Groot, ‘Radicaal kapitaal’ van (De) Heideroosjes en ‘Botoman’ van Typhoon.
• Op 1 december 2020 was ik te horen in een kort item in Brabants Bont, op Omroep Brabant. We spraken onder meer even over het nummer ‘Rits’ van de Brabantse groep Bertus Staigerpaip.
• Een uitvoerig interview over het boek (door Paul van der Steen) verscheen op 2 december 2020 in Trouw. Er stonden veel fragmenten uit protestliedjes bij, van Vader Abraham tot Brigitte Kaandorp.
• Op 2 december 2020 was ik ’s avonds daarnaast te horen in het Radio 5-programma Volgspot (vanaf 1:07:00). Daarin was ‘De soldatenmoeder’ van Zangeres zonder Naam te horen, net als ‘Kejje nagaan’ van Het, ‘Het dorp’ van Wim Sonneveld en ‘De lange weg’ van Bots.
• Op 4 december 2020 was ik te gast bij Aan tafel! op Radio M (vanaf 00:08:00). We bespraken onder meer de politieke kant van Alfred Jodocus Kwak, draaiden ‘Dame uit Suriname’ van Cherry Wijdenbosch en spraken over het ‘Tivoli-lied’ van Klein Orkest en de Utrechtse protestscene van de jaren 70 en 80.
• In Het Parool van 5 december 2020 verscheen een interview (door Peter van Brummelen), onder meer over de vraag waarom we niet alleen aan links zouden moeten denken als het om protestliedjes gaat.
• Op 5 december 2020 was ik ook een uur lang te horen in Tekst & Uitleg op Radio NH. Er waren verrassende liedjes helemaal te horen, waaronder ‘Kindjes van Van Agt’ van Het Vrouwenkabaret, ‘Ballade van de vrouwen’ van Cobi Schreijer en ‘Moeder’ van Verz Ed.
• In de nacht van woensdag 9 tot donderdag 10 december 2020 werd er een uitzending van een uur besteed aan Op de vuist in NPO1’s wetenschapsprogramma Focus. Rose Heijnen en ik hadden het onder veel meer over Rock against Religion in 1979, over Tedje & de Flikkers en het vergeten nummer ‘Feministieser’ van Linda Luxaflex, maar ook ‘Zwarte Hollanders’ van Zwart Licht was helemaal te horen.
• Op 10 december 2020 publiceerde ik een artikel in De Groene Amsterdammer gebaseerd op een sterk herzien fragment uit het boek, aangevuld met een nieuw interview. Over de feministische muziekscene van toen (gepersonificeerd door Ineke Verdoner) en nu (belichaamd door Eva van Manen) en over de noodzaak om vrouwelijk producerstalent serieus te gaan nemen.
• Er werd een kort item over Op de vuist opgenomen in het Radio 2-programma Rinkeldekinkel op 12 december 2020. Onder meer de 7 seconden lange single ‘Nee’s niks’ van De Raggende Manne was daar in zijn geheel te horen.
• Op 13 december 2020 was ik te gast in het L1-programma De Stemming. Ook Harold K en Henk Steijvers (bekend van Carboon en Janse Bagge Bend) schoven aan. We spraken onder meer over Limburgstalige protestmuziek en Harold voerde ‘Et zjwatte loak’ van Carboon live uit.
• Op 14 december 2020 begon ik de reeks Top 20 van Nederlandstalige Protestalbums op de website Neerlandistiek.nl.
• 3voor12 Utrecht publiceerde op 21 december 2020 een uitvoerig interview over het boek, met uiteraard bijzondere aandacht voor de rol van Utrecht in de protestliedgeschiedenis.
• In het januari/februarinummer van Uitagenda Utrecht verscheen een interview met extra aandacht voor Utrecht en het activistische verleden van de stad.
• De weblog Play Watch Read publiceerde op 4 januari 2021 de eerste recensie van het boek. Op de vuist kreeg 7,5/10 en werd een ‘mooie, samenvattende geschiedenis’ genoemd.
• Edwin Hofman recenseerde het boek op 18 januari 2021 voor Written in Music. Hij gaf het boek 4 sterren uit 5: ‘Op de vuist is een lijvig boekwerk dat zich niet alleen als een origineel stuk muziekgeschiedenis laat lezen; het biedt tevens een brede, gebalanceerde blik op de veranderende Nederlandse maatschappij vanaf de jaren zestig en de vele sociale en politieke kwesties en discussies die hieraan mede ten grondslag lagen.’
• Leendert van der Valk besprak het boek in NRC Handelsblad en nrc.next op 20 januari 2021. Hij gaf 4 sterren uit 5 en noemde het boek ‘helder en goed onderbouwd’. ‘Laurens Ham voert de lezer langs kraakpanden, politieke protestnachten en het Malieveld, tot aan het Damprotest en de boerenwoede van het jaar dat net achter ons ligt. Dit alles aan de hand van misschien wel het duurzaamste protestmiddel dat de activisten en demonstranten tot hun beschikking hebben: het lied.’
• Herman Veenhof publiceerde een positieve recensie van het boek in Nederlands Dagblad op 5 februari 2021; hij noemde Op de vuist een ‘degelijk, en ook nog licht ironisch boek.’
• Het NPO Radio 1-nachtprogramma Fris! interviewde me op 14 februari 2021 voor een item over de mate waarin Nederlandse artiesten zichzelf al dan niet voor een politieke partij hebben uitgesproken.
• Literair tijdschrift Terras schreef een signalement over het boek in februari 2021. In het stuk wordt onder meer vermeld dat ‘deze bomvolle en rijke studie’ diverse waardevolle nuanceringen plaatst bij heersende ideeën over de Nederlandse politieke geschiedenis.
• Op 11 maart 2021 bracht het Literatuurmuseum dankzij mijn bemiddeling het bijzondere televisiestuk Poppetgom (1969) opnieuw openbaar, een voor televisie bewerkt theaterstuk met teksten van Lucebert met onder meer een protestlied van de Zangeres Zonder Naam erin. Ik publiceerde een uitvoerige analyse van het stuk in Leest en zaterdag 13 maart 2021 sprak ik erover in het NPO 1-radioprogramma De Taalstaat.
• Utrecht Uitcast bracht op 19 maart 2021 een podcastaflevering uit, waarin Pam van der Veen en ikzelf spraken over de popmuziekgeschiedenis. Vooral de Utrechtse bijdrage aan die geschiedenis kreeg aandacht.
• Voor de podcastserie Andermans Veren maakten Kick van der Veer en ik in maart en april 2021 vier afleveringen over Nederlandstalige protestliedjes. Meer dan 20 kwamen erin ter sprake. Deel 1 ging over arbeid en crisis, deel 2 over racisme en vluchtelingenproblematiek, deel 3 over liedjes waarvan je je kunt afvragen of het protestliedjes zijn en deel 4 over verleden en toekomst in protestliedjes.
• 15 juni was ik opnieuw te gast bij Aan Tafel! op Radio M, dit keer in het kader van de Week van de Jaren Zeventig. We spraken over internationale en nationale muzikale ontwikkelingen, met uiteraard veel aandacht voor activisme en protestmuziek.
• Op 22 juni was ik te gast bij het radioprogramma Tegen de stroom in op Omroep Helmond, waarbij een brede uitsnede uit het boek ter sprake kwam – met een bijzondere aandacht voor Brabantse muziek.
• Wilco Versteeg schreef voor het wetenschappelijke tijdschrift Nederlandse letterkunde een recensie van het boek (in het nummer 2021-1), waarin hij beschreef hoe het boek zowel aan het wetenschappelijke debat als aan een breder publiek debat bijdraagt – met daarin een aantal interessante kritiekpunten (zoals dat het boek relatief weinig aandacht voor geluid heeft).
• In het meinummer 2021 van het tijdschrift De Lage Landen verscheen een recensie van het boek door Lutgard Mutsaers, die onder meer obscure pareltjes opdook die wel óf niet in het boek terecht waren gekomen.
• Voor het juninummer van het tijdschrift Pedagogiek in Praktijk interviewde Bas Levering me uitvoerig over jeugdprotest en ontwikkelingen door de decennia heen.
• Op het literatuurkritische platform De Reactor verscheen op 3 juli 2021 een uitvoerig signalement (feitelijk een complete recensie) van Op de vuist door Demi Joy van den Wollenberg, waarin het onder meer gaat over de muzikale en sociale diversiteit in het boek.
• Voor het historisch tijdschrift Aanzet schreef Maud Roelse een bespreking van het boek, die op 2 augustus 2021 verscheen.
• Voor een artikel over het grotendeels uitblijven van klimaatprotest in de popmuziek van vandaag  (NRC Handelsblad, 6 oktober 2021) interviewde Leendert van der Valk een aantal muzikanten en mijzelf. Dat gesprek kwam ook nog ter sprake in de podcastaflevering van NRC Vandaag over dit onderwerp (2 november 2021).
• In het derde nummer van de 136e jaargang van het Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde (2021) publiceerde Aafje de Roest een bespreking van Op de vuist, waarin ze onder meer ingaat op de manier waarop het boek hiphop bespreekt en op het weidse (misschien té weidse?) perspectief dat het boek biedt.
• In Vooys, tijdschrift voor letteren (39.3, oktober 2021) publiceerde Mathijs Peters een diepgaande bespreking van Op de vuist, waarin hij onder meer reflecteert op mijn omgang met de muzikale marge.
• In het Vlaams-Nederlandse cultuurtijdschrift Neerlandia (2021, nummer 4) gebruikte Peter Van Dyck Op de vuist als startpunt voor een artikel over de Nederlandse en Vlaamse protestliedgeschiedenis.
• Ik was op 1 januari 2022 te gast bij de televisiespecial Soundtrack van de Koude Oorlog van Leo Blokhuis (KRO-NCRV, NPO 2), om te vertellen over de impact van de Koude Oorlog op het Nederlandse activisme en de Nederlandse popmuziek.
• In het februari/maartnummer 2022 van ZINGmagazine verscheen een artikel over strijd- en protestmuziek binnen de korenwereld van Oswin Schneeweisz, met Op de vuist als startpunt en een interview met mij.
• Op 23 februari was ik opnieuw te gast in het Radio M-programma Aan tafel!, dit keer tijdens de Week van de Jaren Tachtig. Het onderwerp was de rol van (protest)muziek tijdens de Koude Oorlog.
• Eind maart 2022 verscheen René Oomens audiodocumentaire Braak, buitenbeentje van de nederpop online, over Braaks klassieke album Suite voor een hypochonder. Ik gaf in deze documentaire historische duiding.